Në një rrëfim të jashtëzakonshëm historik që shpesh mbetet në hije, emisioni 'Shqip' në Dritare TV solli në vëmendje fatin e 25,000 ushtarëve italianë të mbetur në Shqipëri pas kapitullimit të Italisë fashiste në vitin 1943. Kjo nuk është vetëm një histori lufte, por një dëshmi e fuqishme e humanizmit, besës shqiptare dhe lidhjeve të pathyeshme mes dy popujve.
Elidiana Canaj, theksoi rëndësinë e kujtimit të këtyre ngjarjeve në 80-vjetorin e Çlirimit, duke përmendur kontributin e partizanëve italianë. Bashkë me të ishin Francesco dhe Maddalena Fiore, nipa të partizanes italiane Annunziata Fiore, dhe historiani Maurizio Nocera, të cilët ndanë kujtime personale dhe fakte historike të panjohura më parë. Pas kapitullimit, rreth 20,000 ushtarë italianë u gjendën të bllokuar në Shqipëri, të rrezikuar nga forcat gjermane.
Në një akt të pashembullt mikpritjeje, familjet shqiptare në të gjithë vendin u hapën dyert, duke i strehuar dhe mbrojtur me rrezikun e jetës së tyre. Ky gjest, theksoi Xhunga, nuk ishte një akt i thjeshtë, por një dëshmi e thellë e kodit të besës shqiptare. Nga këta 20,000, rreth 2,000 vendosën të mos qëndronin duarkryq. Ata iu bashkuan Ushtrisë Nacionalçlirimtare Shqiptare, duke formuar batalionin e famshëm 'Antonio Gramshi'.
Historia më prekëse është ajo e Annunziata Fiore, një vajze 13-vjeçare nga Leçe, e cila, e rritur në një familje antifashiste, mori armët dhe luftoi përkrah partizanëve shqiptarë, madje duke u plagosur në betejat në veri të vendit.
Historiani Maurizio Nocera zbuloi një detaj unik, pas çlirimit, komanda shqiptare, në një shenjë respekti të thellë, i lejoi partizanët italianë të ktheheshin në atdhe me armët e tyre, për të vazhduar luftën kundër fashizmit në Itali. Ky akt simbolizonte vëllazërinë e krijuar në fushën e betejës. Ndërsa shumica u riatdhesuan, disa italianë zgjodhën të qëndronin. Babai i Francesco dhe Maddalena Fiore, Generoso Fiore, i ngarkuar me procesin e riatdhesimit, ra në dashuri me një vajzë partizane vlonjate, Dëndyshe Ymeraj, dhe vendosi të ndërtonte jetën e tij në Shqipëri, duke krijuar një familje shqiptaro-italiane.
Një tjetër thesar i kësaj historie është himni i Batalionit 'Antonio Gramshi', i kompozuar nga mjeshtri i ardhshëm, Tish Daija, në moshën vetëm 15-vjeçare. Ai u frymëzua nga një partizan italian që familja e tij kishte strehuar, duke krijuar një melodi që do të bëhej simbol i kësaj lufte të përbashkët.
Kjo histori tregon se si arti dhe humanizmi lulëzojnë edhe në kohërat më të errëta, duke forcuar lidhjet mes popujve përtej politikave dhe regjimeve./dritare.net
