Zbulohen letrat e italianëve që mbetën në Shqipëri gjatë luftës!
E Diel 2 Nëntor 2025, 18:06
Dritare.net
Në Arkivin Qendror Shtetëror ruhet një thesar i paçmuar historik: një fond i dedikuar tërësisht letërkëmbimit të qytetarëve italianë në Shqipëri gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore. Siç shpjegon Nevila Nika, ish-drejtoreshë e Arkivit të Shtetit ky koleksion ofron një dritare të veçantë në jetën, shpresat dhe dramat e italianëve që u gjendën në Shqipëri në një nga periudhat më të trazuara të historisë.
Letrat, të shkëmbyera mes tyre brenda Shqipërisë apo të dërguara nga familjarët në Itali, tregojnë histori personale të ndërthurura me ngjarjet e mëdha historike, si kapitullimi i Italisë më 8 shtator 1943.
Prania italiane në arkivat shqiptare është e konsiderueshme dhe nuk kufizohet vetëm te ky fond. Ekzistojnë fonde të tjera që dokumentojnë veprimtarinë e personaliteteve si italo-arbëreshi Terenzio Tocci, apo institucione e firma tregtare italiane që operuan në vend.
Një aspekt i rëndësishëm historik që reflektohet në dokumentacion është periudha e pushtimit (1939-1943), kur administrata në Shqipëri ishte dygjuhëshe, në italisht dhe shqip. Pas 8 shtatorit 1943, dokumentacioni kaloi tërësisht në gjuhën shqipe. Duke analizuar disa prej letrave, zbulohen histori prekëse.
Një letër e vitit 1941, dërguar nga Roma, shpreh shqetësimin e një burri për dhëndrin e tij që luftonte në frontin italo-grek, duke kërkuar interesim për fatin e tij dhe ndoshta tërheqjen nga lufta. Një tjetër letër, shkruar nga një fëmijë, me një thjeshtësi çarmatosëse i thotë të atit: “Mio caro papà, ho finito la prima elementare. La mamma sta bene, pure io.”
Veçanërisht emocionuese janë letrat e pasluftës. Një letër e vitit 1945, dërguar nga Berati, shkruar nga një burrë për gruan e tij Annunziata-n, përcjell mallin dhe dhimbjen e ndarjes së gjatë.
Ai shkruan: “Po të ishte deti bojë dhe qielli një fletë letre, nuk do të mjaftonte për të të thënë të mirën që të dua”. Këto letra, të cilat mbetën të palexuara nga marrësit për rreth 40 vjet deri në hapjen e fondit në vitet '80, dëshmojnë për fatet e njerëzve të zakonshëm të kapur në rrjedhat e historisë. Një detaj tjetër domethënës është prania e letrave me një kornizë të zezë anash, një shenjë zie që tregonte se dërguesi kishte humbur dikë në familje. Ky fond nuk është thjesht një koleksion dokumentesh, por një mozaik rrëfimesh njerëzore që presin të zbulohen./dritare.net
