1. Libreza e Veteranit te LANÇ
Nga Sali Onuzi
30 vjet më parë ,në fillim të gushtit 1995 , veteranët e Luftës ANÇ ,filluan të tërheqin në Sigurimet shoqërore përfitimet nga Statusi i tyre, të cilin në nëntor 1994 e kish miratuar Kuvendi Popullor me Ligjin nr 7084 datë 17 nëntor . Në maj 1995 kishte dalë Vendimi përkatës i Qeverisë, në mes të korrikut 1995 ishte mbledhur , për herë të parë Komisioni Qëndror i Statusit të Veteranit të Luftës ANÇ,i përbërë nga përfaqësues të institucioneve si ministria e Mbrojtjes, Instituti i Sigurimeve Shoqërore, ministria e Drejtësisë, ministria e Rendit Publik, Arkivi Qëndor i Shtetit, Veteranë, juristë .Në pjesën e dytë te korrikut ishin bërë publike listat e para me emrat e veteranëve dhe kish nisur shpërndarja e Librezave përkatëse.
Edhe statusi i veteranit të Luftës ANÇ ka historinë e tij.Në vitet shtatëdhejtë ishin hapur proçedurat ligjore dhe normative ( me një hapsirë të ngushtë) nga e cila kishin përfituar rreth 10 mijë veteranë atë që thirrej “ njëmijëlekshi i luftës”,( i cili u bëhej shtesë në pension pjesmarrësve në Luftën ANÇ) dhe njohjen dyfish të kohës së luftës si vjetërsi pune. Nenet për përfitimin e pjesmarrrësve në Luftën ANÇ zinin një pjesë të vogël të ligjit për sigurimet shoqërore .Nuk kishte një ligj organik në vehte.Pastaj edhe koha e pjesmarrjes ne Luftën ANÇ, që njihte ky ligj, ishte e kufizuar,nuk kishin përfituar asnjë shpërblim ato që kishin hyrë në Luftën ANÇ pas datës 24 maj 1944,ose ata që kishin vuajtur në kampet e përqëndrimit,që kishin marrë pjesë në Luftë pas 29 nëntorit 1944 dhe po ashtu ,edhe një pjesë e mirë e atyre që kishin vepruar në organizatat politike antifashiste nacionalçlirimtare.
Ligji i vitit 1994 e njohu statusin e veteranit të luftës në gjithë shtrirjen kohore të Luftës ANÇ, nga 7 prilli 1939 deri më 29 nëntor 1944 dhe deri më 9 maj 1945 për ata luftëtarë të Divizioneve sulmuese të UNÇl që luftuan jashtë kufijve shtetërore.Ky ishte nje vlerësim i plotë, i drejtë dhe demokratik.Statusi i veteranit te Luftës ANÇ e shpalli veteranin e Luftës figurë të larte të popullit dhe të Atdheut ,që gëzon mbrojtje të veçantë ligjore.
Statusi ( ligji dhe vendimet e Qeverise) percaktuan për çdo veteran edhe një shpërblim financiar që shkallëzohet në raport me kohën e pjesmarrjes në Luften ANÇ: 1500 lekë për ata që kishin marrë pjesë para 10 korrikut 1943,1200 lekë për ata që kishin marrë pjesë para 24 majit 1944 dhe 1000 lekë per të tjerët që kishin marrë pjesë para 29 nëntorit 1944.Statusi peëcaktonte edhe një shtesë prej 300 lekë për ata që kishin luftuar pas 29 nëntorit jashtë kufijve shtetërorë. Në përputhje me konventat ndërkombëtare,për herë të parë Statusi trajtonte me një shpërblim plus ,sa të një invalidi të grupit të parë ( rreth 8 mijë lekë në muaj) veteranët që kishin vuajtur në kampet e përqëndrimit nazifashist.Ligji u njohu per herë të parë kryefamiljarëve të bazave të Luftes të drejtën e statusit të veteranit.Statusi nuk bënte dhe nuk bën asnjë dallim për efekt pozite politike dhe grade ushtarake për pjesmarrësit në Luftën ANÇ.Ai përmbante edhe një kategori ilaçesh dhe përfitimesh shëndetsore falas në spitalet e shtetit dhe udhëtim falas në mjetet e komunikacionit urban shtetëror dhe me gjysëm cmimi në ato interurban . Statusi përcakton indeksimin e shpërblimit në lekë në raport me shkallën e inflacionit në vend.
Statusi i veteranit ka në themel të tij pjesmarrjen në luftën ANÇ dhe nuk bën dallime partiake.Atë e kanë përfituar në masë ish partizanët e Brigadave sulmuese ,dhe ilegalët e luftës në organizatat politike të Luftës ANÇl, por edhe fare pak klandestinë që kanë arritur me dokumente të vërtetonin veprimtarinë e tyre antifashiste
Viti 1995 ka qenë një vit “ i sulmit” të veteranëve në arkivat e shtetit të të gjitha niveleve për të siguruar dokumentet e vërtetimit të pjesmarrjes së tyre në Luftën ANÇ.Të parët që dorëzuan dokumente qenë ata që kishin Medaljet e Kujtimit dhe Medaljet e Çlirimit.Ky ishte njëkohësisht një shans edhe për Komisionin Qëndor pse shqyrtimi i tyre ishte dhe më i lehtë dhe sasia e miratimeve më e shpejtë, gje që jepte dorë për tu njohur sa më shpejt veteranëve të drejtat ligjore të Statusit.Bazuar në kërkesat dhe dokumentet e paraqitur me 1995, pas katër vjet punë intensive dhe të kujdesshme, në mes të vitit 1999, u ishte njohur statusi i veteranit 43 mijë vetave (27 mijë që jetonin dhe 16 mije të ndarë nga jeta)
Përballimi i situatës nga Komisioni Qëndror u arrit me një strategji të drejtë e ligjore. Duke ruajtur shqyrtimin e kërkesave sipas rradhës ai në fillim u përqëndrua në njohjen në rradhë të parë të pjesmarrjes në Luftën ANÇ ( siç edhe kerkonte Ligji).Kur ishte e mundur dhe kishte dokumente të paraqitura, komisioni nuk ka nguruar për të vlerësuar Statusin në tërësi, me të gjithë elementët përbërës. Por është fakt se edhe gjithë kërkuesit nuk patën mundësi t’i siguronin përnjëherësh dokumentet për të gjithë elementët e statusit, psh për vërtetimin e qenjes në kampet e përqëndrimit, të plagosjes, të burgosjes etj.Prandaj që nga viti 1999,bazuar në një shtesë të ligjit “ Për Statusin e veteranit …”,Komisioni Qëndror bëri rivlerësimin e dosjeve. Ndërkohë me ligj u përcaktuan ,gjithnjë më saktë e më qartë, natyra e dokumenteve për përfitimin e këtyre elementëve të Statusit të Veteranit. Vetë Komisioni Qëndror dhe Departamenti i veteranëve të Luftës, duke u konsultuar me veteranë,historianë, juristë, kanë formuluar e paraqitur në institucionet e shtetit mendimin e tyre të argumentuar.
Me rëndësi të veçantë për statusin e veteranit kanë qenë disa momente .Në dhjetor 1999,pas shumë kërkesash( dhe me shumë të drejtë) Këshilli i Ministrave rihapi pranimin e kërkesave për statusin e veteranit, të mbyllur para kohe, në dhjetor 1995.Në plotësimin e Statusit kanë ndikuar edhe dy vendime të Gjykatës Kushtetuese, të vënë në lëvizje nga organizata e veteranëve të LANÇ-it, e cila ngriti me të drejtë ndreqjen e disa kontradiktave në vendimin e Këshillit të Ministrave të majit 1995 me ligjin e nëntorit 1994, ndër më kryesoret e të cilit ishin : vlerësimi i barabartë i veprimtarisë politike antifashiste me veprimtarinë luftarake të pjesmarrësve në Luftë, shfuqizimin e ndarjes së padrejtë në vendimin e Këshillit të Ministrave të kampeve të përqëndrimit nazifashist dhe zbatimin e ligjit për indeksimin e shpërblimit të veteranëve të Luftës ANÇ.Ky padyshim ka qenë një kontribut thelbësor dhe i shënuar në Statusin e veteranit te Luftës ANÇ.
Ndërkohë ligjit “Për statusin ..” ,të nëntorit 1994, iu shtuan edhe dy të tjerë, më 1999 dhe 2001. Në të parin Kuvendi i Republikës i kthente emërtimin e vet historik Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare kundër pushtuesve nazifashistë. Në zbatim të tij veteranët e Luftës u pajisën me Librezën e re të veteranit të Luftës ANÇ. Ligji nr 8526/1999 krijoi mundësi të reja edhe për vërtetimin e plagosjes , e cila ndonëse ishte njohur si element i statusit të veteranit që me 1994, vetëm më 1999 u përcaktuan edhe dokumentet dhe proçedurat e vërtetimit të saj ligjor.Po kështu me këtë ligj Kuvendi i Republikës vendosi të jepej një shpërblim shtesë për të burgosurit politik antifashist dhe futi në statusin e veteranit të luftës një element tjetër të ri: financimin(sado modest) e organizatave të veteranëve të LANÇ-it.Po me këtë ligj Kuvendi e qartësoi edhe se kujt nuk i njihej ose i hiqej statusi i Veteranit te Luftës ANÇL: “ personave që janë dënuar ose dënohen me vendim gjykate të formës së prerë për krime lufte, për bashkëpunim me pushtuesit nazifashistë ose për veprimtari agjenturore kundër interesave të atdheut” ( neni5)
Tani, pas tri dekadash mund të themi pamëdyshje se Komisioni Qëndror i Statusit të veteranit të Luftës e ka kryer me nder detyrën e tij dhe se Statusi i Veteranit të Luftës ANÇ është mirëpritur si nga veteranët e Luftës ashtu dhe nga shoqëria shqiptare përgjithësisht.Në Komisionin Qëndror të Statusit të Veteranit prej 15 anëtarësh, kanë kontribuar shumë më tepër se kaq për shkak të zëvendësimeve në detyra të specialistëve të institucioneve të ndryshme.Por një gjë mund të thuhet me siguri, të gjithë kanë punuar me përkushtim. Në mënyrë të merituar unë do të veçoja Kryetarin e parë të Komisionit, zt. Alfred Moisiu, anëtarët e Komisionit që ishin njëkohësisht veteranë të luftës dhe që përfaqësonin aty organizatat e tyre ,( LANC dhe OBVL) si Kapo Kapaj, Josif Zegali,Zydi Rada, Pertef Myftari, Sul Domi, Skënder Malindi ,të cilët qenë treguar të papërtuar dhe ishin në çdo rast një arkiv i gjallë përvoje, që e ka ndihmuar mjaft Komisionin në veprimtarinë e tij.
Puna e Komisionit Qëndror ka qenë e lidhur ngushtë edhe me atë të komisioneve të rretheve, që bënin pranimin e kërkesave, shqyrtimin e tyre dhe merrnin një vendim jo përfundimtar për njohjen ose jo të Statusit. Po ashtu në Statusin e Veteranit të luftës kanë dhënë kontributin e tyre Gjykata e Tiranës , e Faktit ajo e Apelit dhe Gjykata e Lartë, të cilat kanë shqyrtuar një numër të konsiderueshëm rastesh të tij.Një punë të madhe kanë bërë arkivat e të gjitha rangjeve, muzetë e rretheve dhe ne veçanti ish-degët ushtarake dhe ish- drejtoritë e sigurimeve shoqërore të rretheve, që u bënë strumbullari i kësaj veprimtarie me kaq vlerë
Shqyrtimi dhe dhënja e Statusit vazhdoi deri në korrik 2002, kur me një vendim të Këshilllit të Ministrave, kjo proçedurë u mbyll.
Tani, pas tri dekadash vazhdon zbatimi i përfitimeve të Statusit për pak veteranë që jetojnë, te cileve me kete rast u urojme shendet e jete te gjate./dritare.net
Ne foto veterane e pasardhes se bashku.
