Pavarësia e Shqipërisë nuk ishte thjesht projekt austro-hungarez. Zbulohet e vërteta
E Premte 28 Nëntor 2025, 10:10
Dritare.net
Me rastin e 113-vjetorit të Pavarësisë, risjellim një intervistë me historianin dhe autorin Evarist Beqiri, ku figura e Ismail Qemalit analizohet përtej kornizave të ngurta të teksteve shkollore, duke u shfaqur si një diplomat i kalibrit europian, një mbijetues i intrigave perandorake dhe një vizionar që shpesh është keqkuptuar apo edhe sulmuar padrejtësisht nga historiografia apo zëra të caktuar.
Beqiri, autor i librit mbi lidershipin e themeluesit të shtetit, hedh poshtë mitin se Ismail Qemali ishte thjesht një zgjedhje e rastësishme e Austro-Hungarisë. Përkundrazi, ai argumenton se Vlora u imponua falë aftësive të tij të jashtëzakonshme diplomatike dhe integritetit që gëzonte në kancelaritë perëndimore, shpesh duke shkuar edhe kundër dëshirave të fuqive të mëdha që do të preferonin figura më të kontrollueshme.
Intervista zbardh historinë e përgjakshme të familjes Vlora, duke kujtuar masakrat osmane ndaj gjyshit të Ismailit dhe elitës së jugut, një kontekst që shpjegon se patriotizmi i Ismail Qemalit nuk ishte një zgjedhje e momentit, por një trashëgimi e larë me gjak. Një pjesë e rëndësishme e bisedës u kushtohet akuzave historike që rëndojnë mbi figurën e tij, siç janë pretendimet absurde për shitjen e Janinës apo Çamërisë, apo kritikat për martesën e tij me një greke.
Beqiri i çmonton këto teza me dokumente arkivore dhe logjikë historike, duke shpjeguar pafuqinë ushtarake të kohës dhe realitetin e hidhur gjeopolitik me të cilin përballej qeveria e Vlorës. Ai thekson se Ismail Qemali bëri maksimumin e mundshëm në kushte të pamundura, duke shpëtuar atë bërthamë të shtetit që kemi sot. Ndoshta zbulimi më interesant vjen nga hulumtimet e fundit në arkivat britanike. Beqiri tregon për një dosje të panjohur më parë që dokumenton arratisjen e Ismail Qemalit në vitin 1900, e ndihmuar nga flota britanike, dhe vlerësimin e lartë që ambasadorët britanikë kishin për të si 'njeriun e vetëm të pakorruptuar në një perandori të korruptuar'.
Kjo dëshmi e re përforcon imazhin e tij si një burrë shteti me përmasa ndërkombëtare. Fundi i tij, i mbuluar me misterin e një helmimi të mundshëm, dhe dorëheqja e tij fisnike për t'i hapur rrugë stabilitetit, mbyllin portretin e një njeriu që, siç thotë Beqiri, 'iku me brengë', por duke lënë pas veprën më të madhe: Shqipërinë./K.C/dritare.net
