Gjuhëtari Xhevat Lloshi: Pse Kongresi i alfabetit u mbajt pikërisht në Manastir!
E Hënë 24 Nëntor 2025, 20:08
Dritare.net
Në një bisedë me gazetaren Rudina Xhunga në DritareTv, me rastin e Ditës së Alfabetit, gjuhëtari Xhevat Lloshi zbuloi rrugëtimin kompleks dhe shekullor të gjuhës së shkruar shqipe. Ai theksoi se alfabeti nuk është thjesht një grup shkronjash, por themeli mbi të cilin ndërtohet historia e dokumentuar e një kombi, kultura dhe shteti i tij. Pa një alfabet, një gjuhë rrezikon të zhduket pa lënë gjurmë. Duke u kthyer pas në histori, Lloshi shpjegoi se ilirët, paraardhësit tanë, nuk kishin një alfabet të tyrin.
Ata përdorën alfabetin grek dhe më pas atë latin për të shkruar emrat e tyre, siç dëshmohet në gurët e varreve. Një arsye për këtë, sipas gjuhëtarit, ishte koncepti grek i kohës që i konsideronte të gjithë popujt e tjerë “barbarë”, duke mos treguar interes për gjuhët e tyre. Kalimi nga ilirishtja në arbërisht (etnogjeneza e shqiptarëve) ndodhi midis shekujve VI dhe X.
Hapat e parë të dokumentuar të shqipes së shkruar datojnë në shekullin e XV, me “Formulën e Pagëzimit” të Pal Engjëllit (1462), një dëshmi që gjuha filloi të shkruhej kur elita sunduese ishte shqiptare dhe kishte nevojë të komunikonte me popullin e vet. Një figurë qendrore në këtë periudhë është Gjon Buzuku, të cilin Lloshi e cilësoi si “shenjtor i gjuhës shqipe”. Duke analizuar veprën e tij, Lloshi argumentoi se Buzuku nuk ishte thjesht një përkthyes, por një autor i mirëfilltë që hodhi themelet e letërsisë shqipe, duke thënë vetë: “Kam shumë gjëra të tjera për të shkruar, por tashi nuk kam nge”.
Periudha e Rilindjes Kombëtare u karakterizua nga një shumëllojshmëri alfabetesh, ku krahas atyre me bazë latine e greke, u përdorën edhe alfabete me shkronja arabe-osmane apo alfabete origjinale të krijuara nga patriotë si Naum Veqilharxhi. Kjo larmi, ndonëse tregonte një përpjekje të madhe, u bë pengesë për bashkimin kulturor.
Lloshi theksoi se zgjidhja ishte krijimi i një alfabeti të përbashkët, një ide që u kristalizua me Shoqërinë e Stambollit në 1879, e cila promovoi një alfabet kompromisi bazuar në parimin e unitetit kombëtar, pavarësisht besimit dhe krahinës. Ky rrugëtim kulmoi me Kongresin e Manastirit në 1908-ën. Zgjedhja e Manastirit nuk ishte e rastësishme; ishte një qendër e rëndësishme administrative, ushtarake dhe diplomatike, me prani të madhe të konsullatave të huaja, çka i dha ngjarjes një peshë ndërkombëtare. Kongresi nuk ishte një veprim spontan, por rezultat i dekadave pune dhe përgatitjeje. Ai nuk ishte thjesht një ngjarje gjuhësore, por një akt thellësisht politik dhe shtetformues. “Shteti është shkresë”, theksoi Lloshi.
“Me çfarë alfabeti do të shpallej pavarësia vetëm katër vjet më vonë?” Kongresi përgatiti një nga themelet kryesore të shtetit të ardhshëm shqiptar. Më pas, rruga drejt standardizimit vazhdoi me Komisinë Letrare të Shkodrës (1916) dhe kulmoi me Kongresin e Drejtshkrimit në 1972.
Një moment kyç ishte Konsulta Gjuhësore e Prishtinës në 1968. Në atë kohë, politika shoveniste serbe synonte të krijonte një gjuhë të veçantë “shiptarski” për të shkëputur Kosovën nga Shqipëria. Intelektualët dhe studentët e Kosovës iu përgjigjën këtij presioni me parimin “Një komb, një gjuhë letrare”, duke pranuar standardin e përbashkët dhe duke i hapur rrugën unifikimit përfundimtar në Tiranë.
Në mbyllje, Xhevat Lloshi bëri një apel për të dashur dhe vlerësuar gjuhën shqipe, duke kujtuar se ajo nuk është vetëm mjet komunikimi, por edhe një gjuhë e bukur dhe e ëmbël, siç e kanë dëshmuar autorë shqiptarë dhe të huaj prej shekujsh. Ai vuri në dukje një fakt unik: “Në Shqipëri, është gjuha ajo që i ka dhënë emrin vendit dhe popullit, jo e kundërta. Ne jemi shqiptarë për shkak të gjuhës sonë.”/dritare.net
